Alerta

Alerta

Breaking News

BIOGRAFIA DOM BASÍLIO DO NASCIMENTO

BIOGRAFIA

DOM BASÍLIO DO NASCIMENTO

Liu hosi bula ad perpetuam rei memorian, loron 30 fulan-Novembru 1997, Vaticano foti Baucau sai dioseze foun. Iha loron ne'e kedas Papa João Paulo II, hili padre Basilio do Nacimento, atu sai bispu dahuluk. Dom Basílio moris iha Suai, iha loron 14 fulan-Juñu 1950. Oan hosi katikista Vitor de Nascimento no Teresa Mesquita. Hala'o ninia estudu ensinu báziku, premeira to'o segunda klase iha Zumalai, terseira no kuarta klase iha Maliana. Iha tinan 1963 to'o 1969 tama iha semináriu menór Nossa Senhora de Fátima, Dare. Iha tinan 1969, Basílio do Nascimento, futuru bispu Baucau nian ne'e ba Évora, Portugal, atu kontinua nia estudus.

Bele dehan, períodu semináriu ne'e hahú mós eventu istóriku boot iha uma Kreda laran, konsíliu Vaticano II. Maibé, ho distánsia ne'ebé iha entre Timor, Portugal no Vaticano, kuaze laiha reperkusaun ne'ebé maka'as ba moris loro-loron nian. Buat ne'ebé futuru Bispu Baucau nian hanoin hetan mak dalaruma Dom Jaime Garcia Goulart sai ba li'ur to'o fulan 6-7 atu tuir reuniaun boot iha Vaticano. Iha semináriu laran nia hahú hasoru mudansa balun hanesan - halakon formatura atu ba han, ba reza, ba eskola no ba toba. Iha liturjia, purezemplu, baibain na'iluluk halo misa fila kotuk ba sarani no reza mesak ninian, sarani sira tuur iha kotuk reza mesak sira-nia tersu. Agora altár mós halo foun ona no misa mós hetan partisipasaun hosi sarani sira.

Períodu estudante iha Portugal (1969 - 1977), nia hasoru eventu istóriku seluk

Revolusaun ai-funan, iha Portugal, loron 25 fulan-Abril 1974, no prosesu deskolonizasaun iha Timor tuir mai kedas. Dom Basílio dehan " tempu ne'e ami hotu mesak foinsa'e, tebe rai atu hetan independénsia maibé depois la hatene tan atu halo saída". Nu'udar timoroan ne'ebé moris iha ne'ebá sira hotu envolve iha diskusaun barak no manifestasaun oi-oin iha Lisboa. Bainhira prosesu luta ba libertasaun nian hahú ona mak hafoin ema balun sente katak diskursu la hanesan ho realidade. Sá tan bainhira invazaun hosi Indonézia, 7 Dezembru 1975, pratikamente entusiazmu ba revolusaun independentista sira hahú malirin neineik hanesan invernu iha Europa. Hosi família rasik mós nia lakon kontatu, " Ha'u hanoin de'it se Maromak hakarak ami sei hasoru malu, se lae mós ida ne'e hanesan konsekuénsia hosi funu!"

Iha loron 26 fulan-Juñu 1977, padre Basílio do Nacimento simu ordenasaun saserdotál iha Évora, hosi liman moruk Arsebispu Dom David de Sousa. Simu tiha liman moruk nu'udar na'iluluk, amu Basílio koko atu fila hikas mai Timor. Maibé, destinu kala seidauk kona. Nia hanoin de'it atu hala'o Maromak nia vontade, iha fatin ne'ebé de'it maski la ba Timor. Iha períodu 1977 - 1980, nia ba hala'o estudus kona-ba pastorál iha París, kaer mós knaar nu'udar kapelaun ba emigrante iha misaun portugeza, Parokia de Saint Jacque Haute.

Iha París padre Basílio koko nafatin iha embaisada Indonézia nian atu hetan lisensa hodi fila ba Timor. Maibé, governu indonéziu la hatan. Fila mai Portugal iha tinan 1982 to'o tinan 1983, nia hala'o knaar nu'udar pároku ida arkidioseze Évora nian. Iha Portugal padre Basílio tenta nafatin atu fila mai Timor, ne'eduni nia buka embaisada Indonézia nian iha Madríd (tan iha Lisboa, Indonézia la loke nia embaisada). Hosi tinan 1982 to'o tinan 1994, sai diretór espirituál iha semináriu maior Évora, hanorin mós iha Instituto Superior do Filosofia e de Teologia Évora.

Iha tinan 1993, iha loron ida nia simu telefone hosi embaisada Indonézia nian iha Vaticano atu fila ba Timor. Surpreza boot, tan dala barak ona nia tenta liu-hosi embaisada Indonézia nian iha Madríd maibé la hetan rezultadu. Dala ida ne'e, nia foti kedas premeira oportunidade hodi prepara-an atu fila ba Timor. To'o iha Jakarta iha loron 19 fulan-Outubru 1994, Mgr. Pietro Sambi (Núnsiu Apostóliku) mak simu iha aeroportu Cengkareng. Surpreza selu: tan núnsiu ida mak simu padre ida hosi viajen ida-ne'e katak buat ida boot duni. Durante loron 2 iha Jakarta núnsiu halo radiografia ida kona-ba na'ilulik sira iha Timor nian - kompreensivu no kompletu. Ikus mai núnsiu dehan, "se Igreja ba dere o-nia odamatan, loke kedas!" Padre Basílio hahú hanoin barak kona-ba liafuan hirak ne'e, maibé mós hatene ona katak prosesu atu lori fali nia mai Timor ne'e planeadu ona hosi Vaticano.

To'o iha Timor iha loron 22 fulan-Outubru 1994, impresaun imediatu katak Timor mesak povu ida joven no iha esperansa ba futuru. Molok atu tama mai Timor, nia alin rasik Filomeno do Nascimento, haruka ona karta hodi dehan, "Mano fila karik lalika lori hanoin oi-oin maibé hamamuk tiha ulun laran". Ami Basílio haree ida-ne'e hanesan konsellu ida atu molok tama Timor nia halo "kenosis" (esvaziou-se; Flp 2,7) - hamamuk an hosi prekonseitu no prejuizu hodi abandona nia-an nia providensia Maromak nian. Basa, bainhira tama iha fatin foun ida mak ema lori hanoin ka hakarak ka mehi hosi fatin seluk, nia sei halo naksobu mak barak.

Halo tiha férias loron lubuk ida, padre Basilio hetan nomeasaun atu sai "pastor pembantu paroki", iha Ainaro (1994 - 1995). Iha tinan 1995 hetan nomeasaun hosi Dom Filipe Ximenes Belo SDB atu sai pároku iha Ermera. Maibé tuir Amo Basílio, Nia (Bispu Belo) mós lohi hela ha'u, la kleur haruka fali ha'u ba Yogyakarta atu aprende bahasa Indonézia ho razaun katak atu bele kaer didi'ak parokia tenke hatene bahasa atu bele komunika ho autoridade Indonézia nian." Iha Yogyakarta, padre Basílio hela fali iha komunidade kanosiana nian no la aproveita barak atu aprende bahasa Indonézia. Fila hikas mai Timor, nia hetan knaar nu'udar vigáriu Episkopál ba asuntus pastorál.

Iha loron 30 fulan-Novembru 1996 João Paulo II foti ona dioseze foun Baucau hodi haketak-an hosi dioseze Dili, no hili nia sai bispu. Ninia reasaun kona-ba desizaun Vaticano nian: fuan tuku maka'as no oin nakukun uitoan. Tan, zona dioseze Baucau mesak "muturabu" de'it. Maibé, ho obidiénsia padre Basílio do Nacimento ba duni Roma. Hosi biban seluk Dom Carlos Filipe hetan Prémiu Nobel da Paz. Povu hotu entusiazmu ba nia. Tan ne'e, harii dioseze foun bele mós hanesan "intrigue" foun iha kampu polítiku nian.

Los duni, jornál lubuk ida iha Indonézia dehan katak eleisaun ba Bispu Basilio hanesan, "menggembosi kekuasan uskup Belo"! Governu Indonézia la agrada ho prémiu Nobel da Paz, satán "kontrovérsia polítika" ne'ebé Dom Carlos Filipe halo iha Timor Timur. Maibé, ba bispu Belo, prezensa bispu Basílio nian ne'e folin boot liután, sira na'in rua bele fahe naha ba malu no lori todan lisuk. Haree ba prosesu rápidu fila hikas mai Timor iha tinan 1994, Dom Basílio fiar katak Dom Carlos Filipe mós "joga" iha laran atu prepara nia sai bispu foun. Karik!

Iha loron 6 fulan-Janeiru 1997, simu ordenasaun episkopál hosi Papa João Paulo II rasik iha Basílicas de São Pedro, Vaticano ho títulu Settimunicia. Lema mak Cristianos inter vos, episcopos propter vos (nu'udar sarani iha imi leet, nu'udar bispu ba imi. Iha loron 19 fulan-Marsu 1997, Dom Basílio tama iha Baucau no simu pose. Festa ne'e solene tebes no anima nia fuan atu hahú buat ruma iha fatin foun ne'e.

Loron tuir mai, 20 Marsu 1997, Dom Basílio haree hanesan "baptismo do fogo". Mosu konflitu ne'ebé mai hosi Bukoli bainhira joven pro integrasaun no pro independénsia konfronta malu. Hasoru ema lubun ne'ebé manas daudaun, Dom Basílio ba negósia atu bele tuur hamutuk hodi haree ho matan naroman no ulun malirin. Nia dehan, kritéria lideransa ida mak ne'e, mantein kalma iha situasaun perigozu nia laran. Labele pániku! Ida-ne'e marka kedas ona ninia dioseze Baucau nu'udar fatin ne'ebé muturabu (ulun to'os) liu, maibé mós mututaba (ulun mamar) liu. Iha loron hirak tuir mai, Dom Basílio mós loke kontatu ho gerilleiru sira, liuliu ho David Alex Daitula no komandante sira seluk. Hosi biban seluk, nia mós labele taka janela no odamatan ba forsa Indonézia sira nian. Hasoru situasaun krítiku barak Dom Basílio hanoin atu "labele ba kasa malae ho tua sin maibé wani ween".

Dioseze Baucau mak hanesan to'os ka katar ida karik, Dom Basílio hahú hamoos fatuk no ai-tarak, fila-rai, taka kabubu, halo lutu, dada bee, hisik kosar ween no kolen ho susar tomak. Tan ne'e, Dom Basílio buka no hili ema sira ne'ebé hatene "kampu" foun ne'e, hanesan padre Mário do Carmo Lemos Belo (vigáriu jerál; pároku Ossu), la'ós de'it tan nia Baucau oan, maibé mós hatene hotu "ai-laran" no "soko laran" sira; padre Mateus Lopes da Cruz (chanceler; pároku Ainaro), ne'ebé iha kontatu barak ho elite polítiku tempu ne'ebá; padre Antônio Gonçalves (ekonomu; pároku Viqueque): kaer pároku iha fatin "manas", iha rezisténsia nian; padre Rui Gomes SDB (sekretáriu; pároku Baucau) domina oinsá mak be suli tuir fatuk leet no kuak laran sira. Ho sira-nia esperensia no koñesementu ba situasaun Timor-Leste, liuliu zona dioseze Baucau nian, Dom Basílio sente katak nia bele la'o ba oin.

Hahú kedas tinan 1997 ba oin, tinan- tinan dioseze Baucau hetan nafatin ordenasaun ba na'iluluk foun sira hosi salezianu no mós diosezana. Dom Basílio dehan, "hanesan perusahan (pengusaha) karik, ha'u hahú sura ona ha'u-nia rendimentu".

Haree ba kondisaun ne'ebé favorávél nafatin, Dom Basílio halo planu ba pastorál orgánika, hanesan formasaun espirituál, umanu no sosiál. Knaar bispu nian la'ós buat foun ida igreja laran. Iha fatin ne'ebé de'it bispu hotu-hotu ninia knaar mak ne'e ona "governar, ensinar no santificar".

Simbolikamente, fulan-Setembru 1998, sira hili Dare nu'udar fatin atu halo "sorumutu ba dame neon ida de'it". Halo nusá na mós, sira hotu ne'ebé kaer knaar polítika hariis partidu ASDT, FRETELIN, UDT no APODETI ho KOTA hetan masin-ween hosi semináriu Nossa Senhora de Fátima, Dare - Francisco Xavier do Amaral, Francisco Xavier Lopes da Cruz, Nicolao dos Reis Lobato, Rogério T. Lobato, Kay Rala Xanana Gusmão, atu temi naran famozu balun - hamutuk ho Dom Carlos no Dom Basílio rasik. Líder seluk ne'ebé la'ós hosi semináriu mak Ramos Horta, Mario Carasscalão ho maun-alin sira, Mari Alkatiri no seluk tan. Sorumutu ne'e tutan ba Dare II, ne'ebé hala'o iha otél Sheraton Jakarta, fulan-Juñu 1999.

Loron 30 fulan-Agostu 1999, ONU konduz referendu ida iha Timor atu hili "Daerah Otonomi Khusus" (DOK) ka rejeita. Rezultadu iha loron 4 fulan-Setembru 1999 hatudu katak maioria povu Timor opta atu hili dalan seluk, la'ós DOK! Maibé ninia konsekuénsia mós devastante. Indonézia nia militár suporta melisianu timoroan sira hodi sunu, sobu no oho nia maun alin rasik. Timor tomak sofre, la'ós de'it iha aspetu materiál (ekonomia), maibé liuliu relasaun sosiál no umanu naklees hotu kedas - hela de'it ódiu no vingansa barak. Uma kain, uma lisan / uma knua no uma kreda namtate arbiru de'it ona.

Dezde ONU fó sai rezultadu referendu, Baucau mós mamuk tiha kedas. Maski nune'e, hosi fatin hotu, só distritu Baucau de'it mak la naksobu. Pratikamente, forsa Indonézia nian sunu de'it "Vila Nova" (parte planaltu ne'ebé hahú harii iha tinan 1984 na leten). Maibé, " Vila Antiga" nafatin hamriik metin. Iha momentu ne'ebá padre Basílio hamaluk hosi padre Martinho G. da Silva Gusmão (diretór komisaun juventude) no frater Jacinto F. Xavier (diretór CARITAS Baucau) halo negosiasaun no diálogu beibeik ho kodim, polres no Dan Sektor A atu labele sunu no oho ema iha ema Baucau laran. Dioseze Baucau hasai osan barak hodi fó ba frater Jacinto F. Xavier atu "sosa" netik militár no milisi Indonézia sira hodi la sunu PLN, Dolog no ospitál.

Hahú tinan 2000, Dom Basílio retrasa fali planu ba infra-estrutura, independénsia iha formasaun kuadrus no organizasaun pastorál. Iha area formasaun kuadrus nian, Dom Basílio hanoin hikas liafuan Dom Jaime Garcia Goulart nian be dehan, "ha'u bele sakrifika parókia sira, maibé formasaun ba na'iluluk sira nafatin prioridade". Hosi ne'e mak hahu tinan 2001, dioseze Baucau gradualmente haruka na'iluluk sira na estuda iha Roma, Portugal no Macau.

Sá tan, na'iluluk sira mesak otas sei nurak, nune'e sei disponível liu atu tuir formasaun permanente iha rai liur atu kompleta. Iha tinan 2000 ne'e, hamutuk ho Dom Carlos Filipe Ximenes SDB, sira harii semináriu maior de S. Pedro & semináriu maior de S. Paulo iha Dili. Ne'e hakaat boot ida iha igreja katólika iha Timor-Leste. Tuir mai iha tinan 2013, hamutuk ho Dom Alberto Ricardo da Silva (Díli) no Dom Norberto Amaral (Maliana) sira harii Instituto Superior de Filosofia e de Teologia (ISFT) Dom Jaime Garcia Goulart. Fatin rua ne'e sai ona monumentu importante iha formasaun kuadrus nian.

Iha area organizasaun pastorál, iha tinan 1997 dioseze Baucau hahú hoje parókia 9 de'it: Baucau, Venilale, Laga, Ossu, Viqueque, Uatulari, Lospalos, Manatutu, no Soibada. Neineik, hahú tinan 2000 na leten dioseze Baucau bele loke nafatin ninia liras. Iha zona Baucau Dom Basílio loke tan parókia foun: Laga, Quelicai, Vemasse no Vila Nova, no foti Baguia na kuaze parókia ida. Iha zona Lospalos: loke tan parókia Ilomar no Lautem; foti Luro na kuaze parókia no prepara mós Tutuala. Iha zona Manatutu: loke parókia Laleia, Laclubar no Laclo; foti Natarbora hoje Barique na kuaze parókia. Iha Viqueque: loke parókia foun no Lacluta no foti Uatucarabau ba kuaze párokia.

Hahú 2012, Dom Basílio mós asume knaar nu'udar Presidente da Conferência Episcopal ba bispu Timor nian. Mehi barak no hanoin barak atu lori igreja katólika ba oin.

Dom Basílio do Nascimento hakotuk iis iha Hospital Nacional Guido Valades Dili iha loron 29 de Outubro de 2021



 

Tidak ada komentar