BIOGRAFIA DOM BASÍLIO DO NASCIMENTO
BIOGRAFIA
DOM BASÍLIO DO
NASCIMENTO
Liu hosi bula ad
perpetuam rei memorian, loron 30 fulan-Novembru 1997, Vaticano foti Baucau sai
dioseze foun. Iha loron ne'e kedas Papa João Paulo II, hili padre Basilio do
Nacimento, atu sai bispu dahuluk. Dom Basílio moris iha Suai, iha loron 14
fulan-Juñu 1950. Oan hosi katikista Vitor de Nascimento no Teresa Mesquita.
Hala'o ninia estudu ensinu báziku, premeira to'o segunda klase iha Zumalai,
terseira no kuarta klase iha Maliana. Iha tinan 1963 to'o 1969 tama iha
semináriu menór Nossa Senhora de Fátima, Dare. Iha tinan 1969, Basílio do
Nascimento, futuru bispu Baucau nian ne'e ba Évora, Portugal, atu kontinua nia
estudus.
Bele dehan, períodu
semináriu ne'e hahú mós eventu istóriku boot iha uma Kreda laran, konsíliu
Vaticano II. Maibé, ho distánsia ne'ebé iha entre Timor, Portugal no Vaticano,
kuaze laiha reperkusaun ne'ebé maka'as ba moris loro-loron nian. Buat ne'ebé
futuru Bispu Baucau nian hanoin hetan mak dalaruma Dom Jaime Garcia Goulart sai
ba li'ur to'o fulan 6-7 atu tuir reuniaun boot iha Vaticano. Iha semináriu
laran nia hahú hasoru mudansa balun hanesan - halakon formatura atu ba han, ba
reza, ba eskola no ba toba. Iha liturjia, purezemplu, baibain na'iluluk halo
misa fila kotuk ba sarani no reza mesak ninian, sarani sira tuur iha kotuk reza
mesak sira-nia tersu. Agora altár mós halo foun ona no misa mós hetan
partisipasaun hosi sarani sira.
Períodu estudante iha
Portugal (1969 - 1977), nia hasoru eventu istóriku seluk
Revolusaun ai-funan,
iha Portugal, loron 25 fulan-Abril 1974, no prosesu deskolonizasaun iha Timor
tuir mai kedas. Dom Basílio dehan " tempu ne'e ami hotu mesak foinsa'e,
tebe rai atu hetan independénsia maibé depois la hatene tan atu halo
saída". Nu'udar timoroan ne'ebé moris iha ne'ebá sira hotu envolve iha
diskusaun barak no manifestasaun oi-oin iha Lisboa. Bainhira prosesu luta ba
libertasaun nian hahú ona mak hafoin ema balun sente katak diskursu la hanesan
ho realidade. Sá tan bainhira invazaun hosi Indonézia, 7 Dezembru 1975,
pratikamente entusiazmu ba revolusaun independentista sira hahú malirin neineik
hanesan invernu iha Europa. Hosi família rasik mós nia lakon kontatu, "
Ha'u hanoin de'it se Maromak hakarak ami sei hasoru malu, se lae mós ida ne'e
hanesan konsekuénsia hosi funu!"
Iha loron 26 fulan-Juñu
1977, padre Basílio do Nacimento simu ordenasaun saserdotál iha Évora, hosi
liman moruk Arsebispu Dom David de Sousa. Simu tiha liman moruk nu'udar
na'iluluk, amu Basílio koko atu fila hikas mai Timor. Maibé, destinu kala
seidauk kona. Nia hanoin de'it atu hala'o Maromak nia vontade, iha fatin ne'ebé
de'it maski la ba Timor. Iha períodu 1977 - 1980, nia ba hala'o estudus kona-ba
pastorál iha París, kaer mós knaar nu'udar kapelaun ba emigrante iha misaun
portugeza, Parokia de Saint Jacque Haute.
Iha París padre Basílio
koko nafatin iha embaisada Indonézia nian atu hetan lisensa hodi fila ba Timor.
Maibé, governu indonéziu la hatan. Fila mai Portugal iha tinan 1982 to'o tinan
1983, nia hala'o knaar nu'udar pároku ida arkidioseze Évora nian. Iha Portugal
padre Basílio tenta nafatin atu fila mai Timor, ne'eduni nia buka embaisada
Indonézia nian iha Madríd (tan iha Lisboa, Indonézia la loke nia embaisada).
Hosi tinan 1982 to'o tinan 1994, sai diretór espirituál iha semináriu maior
Évora, hanorin mós iha Instituto Superior do Filosofia e de Teologia Évora.
Iha tinan 1993, iha
loron ida nia simu telefone hosi embaisada Indonézia nian iha Vaticano atu fila
ba Timor. Surpreza boot, tan dala barak ona nia tenta liu-hosi embaisada
Indonézia nian iha Madríd maibé la hetan rezultadu. Dala ida ne'e, nia foti
kedas premeira oportunidade hodi prepara-an atu fila ba Timor. To'o iha Jakarta
iha loron 19 fulan-Outubru 1994, Mgr. Pietro Sambi (Núnsiu Apostóliku) mak simu
iha aeroportu Cengkareng. Surpreza selu: tan núnsiu ida mak simu padre ida hosi
viajen ida-ne'e katak buat ida boot duni. Durante loron 2 iha Jakarta núnsiu
halo radiografia ida kona-ba na'ilulik sira iha Timor nian - kompreensivu no
kompletu. Ikus mai núnsiu dehan, "se Igreja ba dere o-nia odamatan, loke
kedas!" Padre Basílio hahú hanoin barak kona-ba liafuan hirak ne'e, maibé
mós hatene ona katak prosesu atu lori fali nia mai Timor ne'e planeadu ona hosi
Vaticano.
To'o iha Timor iha
loron 22 fulan-Outubru 1994, impresaun imediatu katak Timor mesak povu ida
joven no iha esperansa ba futuru. Molok atu tama mai Timor, nia alin rasik
Filomeno do Nascimento, haruka ona karta hodi dehan, "Mano fila karik
lalika lori hanoin oi-oin maibé hamamuk tiha ulun laran". Ami Basílio
haree ida-ne'e hanesan konsellu ida atu molok tama Timor nia halo "kenosis"
(esvaziou-se; Flp 2,7) - hamamuk an hosi prekonseitu no prejuizu hodi abandona
nia-an nia providensia Maromak nian. Basa, bainhira tama iha fatin foun ida mak
ema lori hanoin ka hakarak ka mehi hosi fatin seluk, nia sei halo naksobu mak
barak.
Halo tiha férias loron
lubuk ida, padre Basilio hetan nomeasaun atu sai "pastor pembantu
paroki", iha Ainaro (1994 - 1995). Iha tinan 1995 hetan nomeasaun hosi Dom
Filipe Ximenes Belo SDB atu sai pároku iha Ermera. Maibé tuir Amo Basílio, Nia
(Bispu Belo) mós lohi hela ha'u, la kleur haruka fali ha'u ba Yogyakarta atu
aprende bahasa Indonézia ho razaun katak atu bele kaer didi'ak parokia tenke
hatene bahasa atu bele komunika ho autoridade Indonézia nian." Iha
Yogyakarta, padre Basílio hela fali iha komunidade kanosiana nian no la
aproveita barak atu aprende bahasa Indonézia. Fila hikas mai Timor, nia hetan
knaar nu'udar vigáriu Episkopál ba asuntus pastorál.
Iha loron 30
fulan-Novembru 1996 João Paulo II foti ona dioseze foun Baucau hodi haketak-an
hosi dioseze Dili, no hili nia sai bispu. Ninia reasaun kona-ba desizaun
Vaticano nian: fuan tuku maka'as no oin nakukun uitoan. Tan, zona dioseze
Baucau mesak "muturabu" de'it. Maibé, ho obidiénsia padre Basílio do
Nacimento ba duni Roma. Hosi biban seluk Dom Carlos Filipe hetan Prémiu Nobel
da Paz. Povu hotu entusiazmu ba nia. Tan ne'e, harii dioseze foun bele mós
hanesan "intrigue" foun iha kampu polítiku nian.
Los duni, jornál lubuk
ida iha Indonézia dehan katak eleisaun ba Bispu Basilio hanesan,
"menggembosi kekuasan uskup Belo"! Governu Indonézia la agrada ho
prémiu Nobel da Paz, satán "kontrovérsia polítika" ne'ebé Dom Carlos
Filipe halo iha Timor Timur. Maibé, ba bispu Belo, prezensa bispu Basílio nian
ne'e folin boot liután, sira na'in rua bele fahe naha ba malu no lori todan
lisuk. Haree ba prosesu rápidu fila hikas mai Timor iha tinan 1994, Dom Basílio
fiar katak Dom Carlos Filipe mós "joga" iha laran atu prepara nia sai
bispu foun. Karik!
Iha loron 6
fulan-Janeiru 1997, simu ordenasaun episkopál hosi Papa João Paulo II rasik iha
Basílicas de São Pedro, Vaticano ho títulu Settimunicia. Lema mak Cristianos
inter vos, episcopos propter vos (nu'udar sarani iha imi leet, nu'udar bispu ba
imi. Iha loron 19 fulan-Marsu 1997, Dom Basílio tama iha Baucau no simu pose. Festa
ne'e solene tebes no anima nia fuan atu hahú buat ruma iha fatin foun ne'e.
Loron tuir mai, 20
Marsu 1997, Dom Basílio haree hanesan "baptismo do fogo". Mosu
konflitu ne'ebé mai hosi Bukoli bainhira joven pro integrasaun no pro
independénsia konfronta malu. Hasoru ema lubun ne'ebé manas daudaun, Dom
Basílio ba negósia atu bele tuur hamutuk hodi haree ho matan naroman no ulun
malirin. Nia dehan, kritéria lideransa ida mak ne'e, mantein kalma iha
situasaun perigozu nia laran. Labele pániku! Ida-ne'e marka kedas ona ninia
dioseze Baucau nu'udar fatin ne'ebé muturabu (ulun to'os) liu, maibé mós
mututaba (ulun mamar) liu. Iha loron hirak tuir mai, Dom Basílio mós loke
kontatu ho gerilleiru sira, liuliu ho David Alex Daitula no komandante sira
seluk. Hosi biban seluk, nia mós labele taka janela no odamatan ba forsa
Indonézia sira nian. Hasoru situasaun krítiku barak Dom Basílio hanoin atu
"labele ba kasa malae ho tua sin maibé wani ween".
Dioseze Baucau mak
hanesan to'os ka katar ida karik, Dom Basílio hahú hamoos fatuk no ai-tarak,
fila-rai, taka kabubu, halo lutu, dada bee, hisik kosar ween no kolen ho susar
tomak. Tan ne'e, Dom Basílio buka no hili ema sira ne'ebé hatene
"kampu" foun ne'e, hanesan padre Mário do Carmo Lemos Belo (vigáriu
jerál; pároku Ossu), la'ós de'it tan nia Baucau oan, maibé mós hatene hotu
"ai-laran" no "soko laran" sira; padre Mateus Lopes da Cruz
(chanceler; pároku Ainaro), ne'ebé iha kontatu barak ho elite polítiku tempu
ne'ebá; padre Antônio Gonçalves (ekonomu; pároku Viqueque): kaer pároku iha
fatin "manas", iha rezisténsia nian; padre Rui Gomes SDB (sekretáriu;
pároku Baucau) domina oinsá mak be suli tuir fatuk leet no kuak laran sira. Ho
sira-nia esperensia no koñesementu ba situasaun Timor-Leste, liuliu zona
dioseze Baucau nian, Dom Basílio sente katak nia bele la'o ba oin.
Hahú kedas tinan 1997
ba oin, tinan- tinan dioseze Baucau hetan nafatin ordenasaun ba na'iluluk foun
sira hosi salezianu no mós diosezana. Dom Basílio dehan, "hanesan
perusahan (pengusaha) karik, ha'u hahú sura ona ha'u-nia rendimentu".
Haree ba kondisaun
ne'ebé favorávél nafatin, Dom Basílio halo planu ba pastorál orgánika, hanesan
formasaun espirituál, umanu no sosiál. Knaar bispu nian la'ós buat foun ida
igreja laran. Iha fatin ne'ebé de'it bispu hotu-hotu ninia knaar mak ne'e ona
"governar, ensinar no santificar".
Simbolikamente,
fulan-Setembru 1998, sira hili Dare nu'udar fatin atu halo "sorumutu ba
dame neon ida de'it". Halo nusá na mós, sira hotu ne'ebé kaer knaar
polítika hariis partidu ASDT, FRETELIN, UDT no APODETI ho KOTA hetan masin-ween
hosi semináriu Nossa Senhora de Fátima, Dare - Francisco Xavier do Amaral,
Francisco Xavier Lopes da Cruz, Nicolao dos Reis Lobato, Rogério T. Lobato, Kay
Rala Xanana Gusmão, atu temi naran famozu balun - hamutuk ho Dom Carlos no Dom
Basílio rasik. Líder seluk ne'ebé la'ós hosi semináriu mak Ramos Horta, Mario
Carasscalão ho maun-alin sira, Mari Alkatiri no seluk tan. Sorumutu ne'e tutan
ba Dare II, ne'ebé hala'o iha otél Sheraton Jakarta, fulan-Juñu 1999.
Loron 30 fulan-Agostu
1999, ONU konduz referendu ida iha Timor atu hili "Daerah Otonomi
Khusus" (DOK) ka rejeita. Rezultadu iha loron 4 fulan-Setembru 1999 hatudu
katak maioria povu Timor opta atu hili dalan seluk, la'ós DOK! Maibé ninia
konsekuénsia mós devastante. Indonézia nia militár suporta melisianu timoroan
sira hodi sunu, sobu no oho nia maun alin rasik. Timor tomak sofre, la'ós de'it
iha aspetu materiál (ekonomia), maibé liuliu relasaun sosiál no umanu naklees
hotu kedas - hela de'it ódiu no vingansa barak. Uma kain, uma lisan / uma knua
no uma kreda namtate arbiru de'it ona.
Dezde ONU fó sai
rezultadu referendu, Baucau mós mamuk tiha kedas. Maski nune'e, hosi fatin
hotu, só distritu Baucau de'it mak la naksobu. Pratikamente, forsa Indonézia
nian sunu de'it "Vila Nova" (parte planaltu ne'ebé hahú harii iha
tinan 1984 na leten). Maibé, " Vila Antiga" nafatin hamriik metin.
Iha momentu ne'ebá padre Basílio hamaluk hosi padre Martinho G. da Silva Gusmão
(diretór komisaun juventude) no frater Jacinto F. Xavier (diretór CARITAS
Baucau) halo negosiasaun no diálogu beibeik ho kodim, polres no Dan Sektor A
atu labele sunu no oho ema iha ema Baucau laran. Dioseze Baucau hasai osan
barak hodi fó ba frater Jacinto F. Xavier atu "sosa" netik militár no
milisi Indonézia sira hodi la sunu PLN, Dolog no ospitál.
Hahú tinan 2000, Dom
Basílio retrasa fali planu ba infra-estrutura, independénsia iha formasaun
kuadrus no organizasaun pastorál. Iha area formasaun kuadrus nian, Dom Basílio
hanoin hikas liafuan Dom Jaime Garcia Goulart nian be dehan, "ha'u bele
sakrifika parókia sira, maibé formasaun ba na'iluluk sira nafatin
prioridade". Hosi ne'e mak hahu tinan 2001, dioseze Baucau gradualmente
haruka na'iluluk sira na estuda iha Roma, Portugal no Macau.
Sá tan, na'iluluk sira
mesak otas sei nurak, nune'e sei disponível liu atu tuir formasaun permanente
iha rai liur atu kompleta. Iha tinan 2000 ne'e, hamutuk ho Dom Carlos Filipe
Ximenes SDB, sira harii semináriu maior de S. Pedro & semináriu maior de S.
Paulo iha Dili. Ne'e hakaat boot ida iha igreja katólika iha Timor-Leste. Tuir
mai iha tinan 2013, hamutuk ho Dom Alberto Ricardo da Silva (Díli) no Dom
Norberto Amaral (Maliana) sira harii Instituto Superior de Filosofia e de
Teologia (ISFT) Dom Jaime Garcia Goulart. Fatin rua ne'e sai ona monumentu
importante iha formasaun kuadrus nian.
Iha area organizasaun
pastorál, iha tinan 1997 dioseze Baucau hahú hoje parókia 9 de'it: Baucau,
Venilale, Laga, Ossu, Viqueque, Uatulari, Lospalos, Manatutu, no Soibada.
Neineik, hahú tinan 2000 na leten dioseze Baucau bele loke nafatin ninia liras.
Iha zona Baucau Dom Basílio loke tan parókia foun: Laga, Quelicai, Vemasse no
Vila Nova, no foti Baguia na kuaze parókia ida. Iha zona Lospalos: loke tan
parókia Ilomar no Lautem; foti Luro na kuaze parókia no prepara mós Tutuala.
Iha zona Manatutu: loke parókia Laleia, Laclubar no Laclo; foti Natarbora hoje
Barique na kuaze parókia. Iha Viqueque: loke parókia foun no Lacluta no foti
Uatucarabau ba kuaze párokia.
Hahú 2012, Dom Basílio
mós asume knaar nu'udar Presidente da Conferência Episcopal ba bispu Timor
nian. Mehi barak no hanoin barak atu lori igreja katólika ba oin.
Dom Basílio do
Nascimento hakotuk iis iha Hospital Nacional Guido Valades Dili iha loron 29 de
Outubro de 2021

Tidak ada komentar